Roger Acun
Arjen Arî, di helbesta kurdî ya çağdaş da helbestvanekî ji aliyê şêwazê ve gelek lîrîk e. Di helbesta Arî da dîrok, civak, kevneşopî û êşên jiyana çağdaş, bi îmajên ex officio deri honandin. Arî, ji bo vegotina ramanên nûjen, bejeyên folklorîk di peywendeke nû da bükücü dike û îmajên resen saz dike. Her çiqasî sûdwergirtina ji folklor ji bo edebiyatê xetereyekê bi xwe ra bîne jî Arjen Arî, bi çêkirina îmajên nûwaze, xwe ji vê xetereyê, bi hostayetî xelas dike. Azadî, mêrxasî, siruşt, folklor, mesken ve erotîzm di helbestên Arjen Arî da mijarên sereke ne.
BÊJEYÊN ARCHAÎK Û ÎMAJÊN NÛJEN
Îmajên Arjen Arî, deng, behn, color û xeyalên wextên kevnare a mirovan dide hîskirin. Dilsozî, taybetmendiya îmajên Arî ya sereke ye. Arî, Carinan ji gotinên pêşiyan û îdyomînên wan, carinan jî ji amûrên jiyana derbasbûyî û bêjeyên kevin îmajên nûwaze diafirîne. Arjen Arî, her görüntü saz kiribe bila bibe, zelaliya şêwaza wî û herikbariya zimanê helbesta wî, di bin giraniya îmajên wî de napeçiqe. Di poetîkaya Arjen Arî da helbest, ne ji bo çêkirina îmajan e, îmaj ji bo fêmkirina helbestê ye. Arî, ve yeke tu carî ji bir nake.
MÊWÎJKA BİNÊ TÜRİK
Arjen Arî, mijara rezidansı ji geldi aliyan ve şîrove dike. Evîna beserî, evîna zayendî, evîna azadiyê, hin aliyên ve mijarê ne. Arî, di sazkirina îmajên mesken ji kevneşopiya jiyana kurdan ve ji bejeyên arkaîk sûdê werdigire.
Dema xwe base, bukikên çavên wî base du hût. Oraya her gittiğinizde mutlu oluyorsunuz. Carinan jî bir tema yarası xwe kadın mewîjeka di binê tûrikekî da mayî. (Arî, Eroûtîka, r.16.) Çavên yara xwe Kızıbîne du agirdankên dilbirêj. Dil, ji bo wê wekî guldankekê dinirxîne, carinan jî base qereçîyê pesnê çavên yara xwe.
‘ŞA’ÎR IM QEREÇIYÊ PESNÊ ÇAVÊN TE'(Arî, Şêrgele, r. 39.)
Arjen Arî, xweşikbûna yara xwe wekî mehû demsalên cîhanê üssü. Rûyê yarê dişi meha gulanê. Hinarkên rûyê wê, disibîne meha nîsanê. Bihar teşxîs dike û dibêje bihar diheside ji çavên yarê. Lêvên yarê hingî bişewat in meha temmûzê ji wan lêvên yarê yên germ didexisin. (Arî, Ev Çiya Rûspî ne, r. 13.)
Di helbesta Arjen Arî siruşta kur rêhevaltiya’da dike bi hemû evinde hala xwe yên demsalî li ber çavên xwendevanan tê raxistin. Darû pel, çemû kanî, gulû gîha, çolû çiya bi teşbîhû teşxîsîn folklorîk hêzeke mezin dide helbesta wî.
SIWARÊ HESPA BOZ A EROÛTÎKA
Arjen Arî, in mijara erotîzmê ve in helbesta kurdî ya nû da lutkeyek e. Bu helbestvanên kurd di warê bilêvkirina erotîzmê da ne wekî wî wêrek in. Arî, gelecekte helbestên xwe cih dide risteyên mijara wan zayend in, lê bi taybet çarçoveya kitêba wî ya bi navê “Eroûtîka” erotîzm e. Arî, carinan bi bêjeyên kevnare, hestên erotîzmê tîne ziman û ji çanda dengbêjiyê sûdê werdigre; carinan jî a şêwazeke contemporary ve mijara bisitirî di naveroka helbesta xwe da bi cih dike
ŞÊRGELEYÊ ŞERÊN DI GELIYAN DA DISTÎRÊ
Arjen Arî, îmajên zordestiyê, di nav pergala jiyana kevneşopiyê û carinan jî di nav mercên siyasî nirxandiye. Bu durumda Arjen Arî a mijara zordestiyê di gelek risteyan da derkeve pêşberî me lê Arjen Arî mijara zordestiyê a şêwazeke vekirî piranî jî beyefendi bikaranîna metaforan tîne ziman. Yapılacak en iyi şey bu. Bindestiya sîyasî, parçebûna welat, “axa nav lê qedexe”, “lingên zilmê”, “şerên di geliyan da distirê” îmajên Arjen Arî dermale dikiş. (Arî, Ramûsan Min Veşartin li Geliyekî, r. 49.)
Azadî di helbesta Arjen Arî da îmajeke sereke ye. Arî, wekî xewnekê yan jî xeyalekê behsa azadiyê dike. Arjen Arî, a şêwazeke ova û a îmajên ji aliyê maneyê geleke kur azadiyê dinirxîne. Îmajên wî yên azadîyê, a rastiya civak, dîrokûpolitikê ve girêdayî ne. Azadiya xakê, li gor Arjen Arî azadiya gel e. Konut azadi, kat xewneke kevnare, taban axîneke ji kerebê, taban serhildaneke dîrokî û di helbesta wî da dikemile. (Acun, Îmaj Di Helbesta Kurdî ya Modern de, r. 193.)
“xwîn rawest dem verşiya
şûr şikest mertal teviya
ji qada sher sherbaz reviya
“xewneke me bû rizgarî”(Arî, Ev Çiya Rûspî Ne, r. 45.)
Arjen Arî di ve çarînê de sehneyeke epik a bêjeyên lehengî anîne cem hevû tabloyeke mêrxasiyê saz kiriye. “Verşandina demê” a hunera îstiareyê hêz daye îmajê.
“şêrgele hene şevçiraxû heyve-ron
şêrgele hene ji azadiya bi gon
Di bin axa sar de bi axîn razayi”(Arî, Şêrgele, r. 28.)
Pênûsa Arjen Arî, wekî firçeya wênesazekî ji bo xeyala azadiyê çê bike a bêjeyên epîkî, îmajên bihêz saz kiriye. Şibandina shervanên azadiyê a şêrgeleyan, fitîla îmajê di don da dakiriye û bijeya şevçiraxê jî ağır ve fitîla xistiye. Razandina bin axa sar bi axîn, îmajeke dersiruştî ye ku têkiliya wê bi welat, azadî û mirinê ve heye.
MÎRÊ ÎMAJÊN POETICS
Arjen Arî şêrgeleyê helbesta kurdî ye ku şêwazeke ex officio ava kiriye. Arjen Arî, sêwiyên axeke nav lê qedexe ye. Arjen Arî, lelbestvanê helbestên ser pelê tûtinê û zehmetkêşê bazara kesat e, siwarê hespê boz ê şêwaza lehengî ye. Arjen Arî, mîrê îmajên poetîk e. Çiyayên wî di bin berfê da çarmêrkî rûniştine, zivistanên wî diqefilin, nefela wî dîlanê dike û pîvokên wî dilîrînin. Siruşt, ji helbesta Arjen Arî ra wekî tûalekê ye. Arî ve peywenda helbesta xwe uzaktaekî rengîn bir kar tanesini görebilirsiniz.
Binêr:
– Arî, Arjen, Ramûsan Min Veşartin Li Geliyekî, Avesta, Stenbol, 2000.
– Arî, Arjen, Konut Çiya Rûspî Ne, Avesta, Stenbol, 2002.
– Arî, Arjen, Şêrgele, Avesta, Stenbol, 2006.
– Arî, Arjen, Eroutîka, Lîs, Stenbol, 2006.
– Acun, Roger, Îmaj Di Helbesta Kurdî ya Çağdaş de, J&J, Ankara, 2018.
